تخمین و ارزیابی ردپای آب آبی و آب سبز محصولات عمده مورد کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه

سابقه و هدف: شاخص ردپای آب به عنوان یک شاخص جهانی نشان دهنده مقدار واقعی آب مصرفی بر اساس شرایط و اقلیم هر منطقه می باشد. این شاخص برای اولین بار توسط هواکسترا (2002) معرفی گردید(7). بعد از آن این مفهوم به طور گسترده در جهان به کار گرفته شد (فرامرزی و همکاران، 2009؛ اخوان و همکاران، 2009؛ یو و همکاران، 2010؛ عربی و همکاران، 2012؛ گربنز لینز و همکاران، 2013؛ ژو و همکاران، 2015) (4، 1، 13، 3، 5، 11). هدف از این تحقیق نیز محاسبه ردپای آب محصولات عمده کشت شده در محدوده حوضه آبریز دریاچه ارومیه می باشد. در این فرآیند به منظور برنامه ریزی کلان و صحیح در بخش کشاورزی و حفظ منابع آب، دو جزء سبز و آبی تفکیک گردیدند. مواد و روش ها: جهت بررسی ردپای آب محصولات در قسمت های مختلف حوضه دریاچه ارومیه، کل حوضه موردمطالعه به هفت منطقه تقسیم بندی گردید سپس برای هر منطقه یک ایستگاه به عنوان ایستگاه مبناء انتخاب گردید. در این راستاء ایستگاه های سلماس، ارومیه، مهاباد، تکاب، تبریز، مراغه و سراب به عنوان ایستگاه های مبنا معرفی گردیدند. در این تحقیق برای بررسی ردپای آب محصولات زراعی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، پنج محصول عمده در حوضه شامل، گندم، چغندرقند، گوجه فرنگی، یونجه و ذرت مورد بررسی قرار گرفته و رد پای آب آن ها محاسبه گردید. از نرم افزار cropwat 8.0 به منظور محاسبه تبخیر-تعرق و نیاز آبی گیاهان استفاده شد. داده های مورد نیاز جهت محاسبه تبخیر و تعرق شامل دمای حداقل، دمای حداکثر، درصد رطوبت نسبی، ساعات آفتابی، سرعت باد و بارندگی در مقیاس ماهانه از سازمان هواشناسی کشور تهیه گردید. پس از مرتب سازی داده ها به نرم افزار معرفی گردید و ردپای آب محصولات محاسبه گردید. یافته ها: نتایج حاصل از محاسبات ردپای آب در دو جزء (آبی و سبز) نشان داد که متوسط سالانه آب مصرفی محصولات غالب تولید شده در حوضه حدود m3/ton 3547/83 می باشد که از این مقدار سهم دو جزء آب سبز و آبی به ترتیب 25 درصد و 75درصد می باشد. همچنین نتایج نشان داد که در بین محصولات مورد مطالعه، گندم(1874/99 m3/ton) و یونجه (1056/26 m3/ton) بیشترین ردپای آب را در بین محصولات حوضه دارا بودند. در حالی که نسبت آب آبی به سبز بالاترین مقدار را برای ذرت علوفه ای و چغندرقند داشته اند. نتایج حاصل از پهنه بندی نیز حاکی از بالا بودن میزان آب آبی در دشت های تبریز و مراغه و قابل توجه بودن ردپای آب سبز در دشت های ارومیه و تکاب می باشد. نتیجه گیری: با توجه به نتایج تحقیق محصولاتی نظیر گندم و یونجه که نسبت آب سبز بیشتری نسبت به سایر محصولات دارند برای کشت در منطقه مورد مطالعه پیشنهاد می گردد. لازم به ذکر است که زمانی این امر به صورت مؤثر عملی خواهد بود که به بررسی سایر محصولات در اقلیم های مختلف کشور و در سایر استان ها پرداخته شود و با دید کلان برنامه ریزی های صحیح، هدفمند و یکپارچه در بخش کشاورزی و الگوی صحیح کشت انجام گردد.